黔进·中铁隧道--贵州频道--人民网
 | |
| Та?лил | |
| Сана | 20 декабр |
 Парванда?о дар Викианбор | |
Шáби Ялдó (форс?: ?? ?????), Шаби Чилла (форс?: ?? ????) — дарозтарин шаби аввали мо?и Дай, ?ашни ?адимии мардумони ориёист, ки ба муносибати зодр?зи эзади Ме?р ё Митра баргузор мешуд. Мувофи?и та?вими эрон? шаби 30-юми мо?и Озар (22 декабр) р?зи таваллуди Ме?р мебошад, зеро аз ?амин ва?т сар карда, р?з?о дарозтар ва тобиши офтоб бештар мегардад. Шаби Ялдоро ин?илоби зимистонаи Офтоб низ мег?янд. Офтоб дар ин ва?т аз ну?таи ?анубтарини эклиптика (бо майли 23027) мегузарад ва р?зи аз ?ама к?то?у шаби аз ?ама дароз ба ву?уд меоянд. Эрониён бахшида ба ?амин сана шабнишини?о барпо мекарданд.
Риштаи ном ва дигар вожа?о
[вироиш | вироиши манбаъ]Вожаи ?ялдо? аслан аз забони сурё-н? буда, маънои валодат ё таваллудро дорад. Яъне дар ин шаби дарозтарини сол Ме?р таваллуд шудааст, чун ? эзади р?шно? ва фур?? буд, аз ?амон замони зода шудани ? р?з?о ба дарозшав? сар мекардаанд.
Решашиносии вожаи ялдо
[вироиш | вироиши манбаъ]Ялдо баргирифта аз вожаи сурён? ???? ба маънои “зоиш” аст. Абурай?они Берун? аз ин ?ашн бо номи “Мелоди акбар” ном бурда ва манзури онро “Мелоди хуршед”донистааст. Шаби ялдо, дар давраи ?укумронии Дорюши якум дар соли 502-юми ?абл аз мелод ба та?вими эрониён дохил карда шуд. Торик? намояндаи А?риман буд ва чун дар т?лонитарин шаби сол торикии а?риман бештар мепояд ин шаб барои эрониён шаби на?с ба ?исоб рафта, ва?те он фаро мерасид ?атман оташ меафр?хтанд. То ?увва?ои а?риман? бигурезанд. Бо мева?ои тар ва хушк дастурхон меоростанд.
Асотир
[вироиш | вироиши манбаъ]
Дар асотир ва бовар?ои ?адимии эрониён гуфта шудааст, ки Ме?р аз нуре, ки аз паси к???ои Албурз метобад, тавлид шудааст. Эрониёни ?адим дар Шаби Ялдо ба домани ин к?? мерафтаанд, то ки суб? шафа?и сурхро ?амчун намоди таваллуди Ме?р мушо?ида намоянд. ? бар тан зире?и зарин ва бар д?ш сипари симин ва дар даст гурзе гарон дорад. Бар гардунаи минуии бо ситора?о муна??аш, ба ча?ор аспи сафеди намиранда, ки наъл?ои зарин ва симин доранд, савор аст.
Ялдо т?лонитарини шаб?ои сол ва о?ози ин?илоби шатавист (зимистон?), ки пас аз он офтоб аз бур?и ?авс ба бур?и ?адй та?вил мешавад ва р?з?о андак-андак баландтар (дарозтар) мешаванд. Ин т?лонитарин шаби сол дар назари эрониён на?с буд, зеро илова бар сармои сахти зимистон? дар ин шаб ?амлаи а?ремани торик? идома меёфт. Барои дафъи ин ну?усат эрониён то бозомадани хуршед ба даври оташ шод? мекарданд ва хон мегустарданд ва маязд нисор мекарданд, ки бозмондаи ин расм ?ан?з бар?ой аст. Кирмони?о муъта?ид буданд, ?орун ба шакли ?езумшикане шаб ба дари хона?о меояд ва ?езум ба он?о меди?ад, ки ин ?езум?о ба шимши (хишти) тило табдил мешаванд ва бино бар ин то суб? бедор мемонанд. Ин маросим ёдовари Бонуил дар Крисмус аст ва мерасонад, ки Ялдои эрон? ва Крисмус аз як моя сарчашма гирифтаанд. Дар адабиёти форс? шуаро зулфи ёр ва ?амчунин р?зи ?и?ронро аз ?айси сиё?? ва дароз? ба шаби ялдо ташбе? мекунанд ва аз ашъори бархе аз он?о монанди абёти зер аз Муъизз? ва Сано? низ робитаи байни Масе? ва Ялдо дарк мешавад:
|
Эзади додор ме?ру кини ту, г??,
З-он ки ба ме?рат бувад та?аррруби муъмин,
|
|
|
|
Ба со?ибдавлате пайванд, агар номе ?амехо??,
|
|
Шояд ба асоси ин байт буда, ки со?иби ?Бур?они ?отеъ? :пиндошта, ки Ялдо номи яке аз мулозимони ?азрати Исо (а) будааст
.
Ялдо дар То?икистон
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар бисёр маноти?и Эрон ва То?икистон мардум зимистонро ба ду чилла: калон ва хурд ?удо мекунанд ва шаби нахустини чиллаи калонро ба Шаби Ялдо баробар медонанд. Аз ин хотир, таъбири ?шаби чилла? низ дар гуфтори мардум рои? аст.
Ялдо дар Эрон
[вироиш | вироиши манбаъ]?оло дар бисёр устон?ои Эрон шаби дарозтарини солро бо номи Шаби Ялдо муарриф? мекунанд ва дар ин шаб ?изо?ои махсус тановул карда, амалу одат?ои сун-натиро и?ро менамоянд. Дар р?йи суфраи маросими Шаби Ялдо мева?ои сурхранги себ, анор, ангур ва ?анду ма?зу мавиз мегузоранд. Яке аз неъмат?ои шартии ин дастархони ?ашн? тарбуз (?индувона) мебошад. Аз таом?о оши шир, бирин?, мур? бештар та?ия ва тановул мегардад, ки аксаран ранги сафед, зард ва ё сурх доранд. Албатта, ?ар як мева ё ?изое, ки дар суфраи маросим? ни?ода мешавад, рамзи хоссеро ифода мекунад. Чунончи, ранги сурхро ?амчун рамзи шафа? ва тул?ъи офтоб, яъне таваллуди хуршед маънидод мекунанд.
Хуросон
[вироиш | вироиши манбаъ]Мардуми устони Хуросон дар ин шаби му?аддас бедор мемонанд ва ба ибодату ?ироати ?уръони ма?ид мепардозанд. Дар бисёр де?а?о ?авонон ?иссахон?, шо?номахон? ва саргарми?ои дигаре чун фолкушо?, чистонёб?, шеърхон? барпо мекунанд.
Бурдани ?адя ба ар?с ба унвони ?Шаби чилла?? аз унсур?ои дигари маросими Шаби Ялдо дар ?ануби устони Хуросон аст. Дар ин шаб барои духтароне, ки ба тозаг? номзад шудаанд, аз тарафи хонаводаи домод ?адя?о фиристода мешаванд ва хонавода?ои ар?су домод даври ?ам ?амъ меоянд.
Ялдо дар Аврупо
[вироиш | вироиши манбаъ]Маросими таваллуди Митро ба унвони як р?зи му?аддас бо оини Ме?р ба Урупо рафт. То он замон ?ашни таваллуд ва таъмиди Масе? р?зи шашуми жонвия гирифта мешуд. Пас аз он ки масе?ият нуфуз ёфт ва бисёре аз одобу русуми ме?р? дар он ?азб шуданд, мелоди Ме?р, ки ба эъти?оди ме?рпарастон на?отди?андаи башарият дар охируззамон хо?ад буд, ба Масе? мунтасаб гашт ва бо густариши масе?ият дар Шар? му?ададдан ба Эрон боз гашт ва ?Шаби ялдо? номида шуд. Шаби ялдо ё Шаби Чилла дар о?ози зимистон ва пешонии чиллаи бузург барои го?шумории Эрони ?адим падид омада ва дар китоб?ои ну?ум, аз ?умла осори Берун? аз он сухан рафтааст.[1]
Дини ме?рпараст? дар замони ?укумати Ашкониён аз сарзамини Эрони бузург ба Рум ва кишвар?ои Балкану романизабони Аврупо ро? ёфтааст. То садаи IV милод? дар Империяи Рум ва баъзе мамлакат?ои аврупо? дини ме?рпараст? ?ор? будааст ва пасон масе?ият ?ойи ме?рпарастиро иш?ол кардааст. Дар ин мамолик р?зи 25-уми декабрро ?амчун зодр?зи Митра ?ашн мегирифтанд, шамъафр?з? мекарданд ва шабнишини?о барпо менамуданд. Чун масе?ият ?ойгузини ме?рпараст? дар империяи Рум гашт, мардум шабнишинии зодр?зи Ме?рро идома медоданд. Аз ин сабаб р??ониёни масе?иро маъмур карданд, ки р?зи таваллуди Исоро 25-уми декабр эълон кунанд ва та?лил намоянд (То он замон зодр?зи Исои Масе? 6-уми январ та?лил мешуд).
?амин тавр, Шаби Ялдо дар кишвар?ои аврупо? ба ?ашни Кристмас (Рождество – Милод) ё худ зодр?зи Исои Масе? табдил ёфт ва то имр?з идома дорад.
Дар кишвар?ои масе?икеши Аврупо дар шаби ?ашни Милод ?оло ?ам шамъ р?шан мекунанд ва он се ?афта фур?зон мемонад. Шамъгузор? ёде аз эзади фур??у р?шно? Ме?р (Митра) мебошад. Яъне идома ва унсур?ои ойини бостонии ниёгони мо – ме?рпараст? ?оло ?ам дар фар?анги хал??ои гуногуни ?а?он ба назар мерасанд.
Аз ашъори бузургон
[вироиш | вироиши манбаъ]|
|
Нури рояш тирашабро р?зи нурон? кунад, Дуди хашмаш р?зи равшанро шаби Ялдо кунад.Мануче?р?
|
|
|
|
?андил фур?з? ба шаби ?адр ба мас?ид, Мас?ид шуда чун р?зу дилат чун шаби Ялдо. |
|
|
|
Карда хуршеди суб?и мулки ту Р?зи ?ама душманон шаби Ялдо.Масъуди Саъд
|
|
|
|
Шо?е, ки ?авлу кинаи ? бар адуи мулк Тобанда р?зро шаби Ялдо кунад ?аме.Масъуди Саъд
|
|
|
|
?ама шаб?ои ?ам обистани р?зи тараб аст, Юсуфи р?з ба чо?и шаби Ялдо бинанд.Хо?он?
|
|
|
|
?аст чун суб? ошкоро, к-ин саб??е чандро Бими р?зи растахез аст аз шаби Ялдои ман.Хо?он?
|
|
|
|
?Ва дар шаб?ои Ялдои зулм, ки офтоби мулки ман ба ма?риби завол уфул намояд, чаро?и фаро? ч? гуна афр?занд???Синдбоднома?
|
|
|
|
Р?зи р?яш чу барандохт ни?оби шаби зулф, Гуфт? аз р?зи ?иёмат шаби Ялдо бархост. |
|
|
|
Назар ба р?йи ту ?ар бомдод Навр?зест, Шаби фиро?и ту ?ар шаб, ки ?аст, Ялдоест. |
|
|
|
Су?бати ?укком зулмати шаби Ялдост, Нур зи хуршед ??й, бу, ки барояд. |
|
|
|
Бедор шав, ки дар шаби Ялдои нест? Дар парда аст чашми туро турфа хоб?о.Соиб
|
|
|
|
Р?з па?луи шаби Ялдо занад, Хешро имр?з бар фардо занад. |
|
|
|
Ашки худ бар хеш мерезам чу шамъ, Бо шаби Ялдо даровезам чу шамъ. |
|
|
|
Чашми ?онро сурмааш аъмо кунад, Р?зи равшанро шаби Ялдо кунад. |
|
|
|
Ман дар дилам ?азор шаби ?утбист, ?амра? ?азор?о шаби Ялдоро.Ахавони Солис
|
|
Нигаред низ
[вироиш | вироиши манбаъ]Адабиёт
[вироиш | вироиши манбаъ]- Ба?ор М. Паж??ише дар асотири Эрон (пораи нахуст ва пораи дуввум). Те?рон, 1381 ш.;
- Раз? ?. Ойини Ме?р: Паж??иш?ое дар таърихи ойини розомези митро? дар Шар?у ?арб. ?. 1. Те?рон: 1381 ш.;
- Ра?имов Д. Ниго?е ба ?ашн?ои милл? ва ойин?ои суннатии то?икон. Д., 2011. Д. Ра?имов.
Эзо?
[вироиш | вироиши манбаъ]- ↑ Назари донишманди то?ик Рустам Ва??об дар бораи шаби ЯЛДО. 21 Декабри 2016 сан?ида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 9 июли 2017.
Пайванд?о
[вироиш | вироиши манбаъ]Сарчашма
[вироиш | вироиши манбаъ]- Донишномаи Фар?анги мардуми то?ик. ?.2 (Н-Я). Д., 2015. МД СИЭМТ.