【协会动态】2017中国发展高层论坛闭幕，全...
 | |
 Парванда?о дар Викианбор |
?ашни Сада (форс?: ??? ?????) — яке аз ?ашн?ои эронитаборон ва мардуми форсизабон аст, ки дар о?ози шомго?и 10 ба?манмо? (30 январи та?вими мелод?) баргузор мешавад. Ин р?зро Обонр?з мег?янд.
Таърих
[вироиш | вироиши манбаъ]Бино ба тад?и?оти олими мардумшинос ва мутахассиси фолклор Равшан Ра?мон? таърихи нишона?ои пайдоиши ?ашни Сада, ки марбут ба Хуршед ва тимсоли он оташ мебошад, хеле ?адим? буда, ба замони пеш аз ориё? ва ?атто аз он ?ам дуртар мерасад. Доир ба арзи ?аст? намудани он аввалин ахбор дар фар?анги гуфтор? (шифо??), устура?ои мансух ишора рафта ва тавассути ин ду сарчашма ба осори хатт? ро? ёфтааст. Хеле му?им аст, ки бовар?о ва нишона?ои эъти?од ба Хуршеду оташ, ки сабабгори аслии ба ву?уд омадани ?ашни Сада мебошад, то имр?з дар байни мардумони гуногуни олам ба назар мерасад.
Бо пайдо шудани оташ ва му?аддас гардидани он мардуми пешин барои худ ?ашни Садаро интихоб карданд. Ин аз як тараф ифодагари рамзи ?овидонагии Хуршед ва му?аддас донистани оташ мебошад, аз тарафи дигар ба зиндагии инсон ва робитаи ? бо табиат вобастагии ногусастан? дорад. Баъд?о ма?з пайдо шудани ??ашни оташ? ва ?амчун рамзи Хуршед донистани он ?ашни Сада дар миёни мардум густариш пайдо кард.
Дар бораи пайдоиши ?ашни Сада назар?о гуногун мебошанд. Баъзе му?а??и?он ва донишмандон онро ?ашни замони ориё? мепиндоранд ва иддаи дигар падидории онро пеш аз даврони ориёи?о медонанд. Вале ба ?ар сурат пайдоиши ?ашни Сада ва устура?ои марбут ба он ба масъалаи та??ам?и р?шно? ва оташ вобаста мебошад ва аз та?аввули ташаккули ?авм?ои ориё? дарак меди?анд, ки он?о ин ?ашнро аз пешиниён гирифтанд ва баъди?о онро то р?згори мо расониданд. Агар аз ин ну?таи назар ба ?ашни Сада наздик шавем, нахуст аз ?ама мо?ияти ма?ула?ои хуршед, р?шно? ва оташ пеши назар меоянд, ки ?ар кадомаш ба ?аёти инсон ва табиат вобастагии хос доранд. Ба ?амагон маълум аст, ки ма?з ба воситаи р?шноии Хуршед тамоми мав?удоти олам зинда аст ва ?аракат мекунад. Дар ин бора Пешвои миллат дар навишта?ои худ ишорати ?олибе доранд, ки чунин аст:
?Дар миёни ?увва?ои сершумори бад?, дар дашту ?ангал?ои Осиёи Марказ?, ки ?они инсонро дар азоб ва ба та?лука меандохт, бахусус хушк? ва торик? бисёр зиёновар буданд. Он?о дарёфта буданд, ки бар зидди неру?ои номбаршудаи бад?, озар ё оташ ва раъду бар? муассир буданд. Бар зидди торик? бошад, Хуршед, чун унсури тавоно му?аддас дониста мешуд. Нисбати ?амин аст, ки Хуршед дар миёни нажоди ?авм?ои зиёди олами бостон ситоиш ва парастиш шудааст?— Эмомал? Ра?монов. ?Ниго?е ба таърих ва тамаддуни ориё??, 2006, С.263
?амин хусусиятро инсон?ои замони бостон эътироф намуда, аз гармии Хуршед ба?ра мебурданд ва ало?ида онро ниёиш карда, пасон, р?шно? ва оташро ба он нисбат дода, ин унсур?ои табииро кашф карданд ва ба он?о эъти?од оварда, ба парастишашон о?оз намуданд, ки баъд?о му?иби пайдо шудани ?ашни Сада гардидааст.
Дар фар?анги суннатии ниёгони мо муборизаи равшан? ва торик? ?амчун ?ав?ари маънав? на?ши калид? доранд, ки он ба ?ашни Сада низ ало?аманд мебошад. Дар доираи ташаккули ?амин унсур?ои ба ?ам зид гузаштагони мо, аз ?умла ?авм?ои ориё? ду фасли сол доштанд, ки ин ?амон муборизаи ?урмузду А?риман ва муборизаи равшан? бо торикиро ба ёд меорад. Якеро тобистони (?ама [hama]) бузург меномиданд, ки он ?афт мо?ро дар бар мегирифт ва аз о?ози фарвардин (баробари 21-ум ва го?е 22 марти та?вими мелод?) шур?ъ шуда, то охири мо?и ме?р (баробари 22 октябри та?вими мелод?) идома меёфт. Дуюмиро зимистони (зайана [zayana]) бузург мегуфтанд, ки аз аввали мо?и обон (баробари 23 октябри та?вими мелод?) сар мешуд ва то поёни мо?и исфандро (баробари 20 марти та?вими мелод?) дар бар гирифта, 150 р?з идома меёфт.
Вожаи Сада
[вироиш | вироиши манбаъ]Сада дар забони авасто? ба маънои ?баромадан ва тулуъ кардан?-ро доро будааст. Дар забон?ои эронии бостон ба гунаи ?sadok? ва дар форсии миёна ба гунаи ?sadag? будааст. Агар нахустин р?зи зимистонро (пас аз Шаби ялдо) тавлиди дигаре барои Хуршед ё Ме?р бидонем метавон онро ?амо?анг дар ?ашн гирифтан дар да?умин ва чи?иллумин р?зи тавлиди ойини ку?ан ва зиндаи эрон? донист (дар ?амаи остон?ои кишвар ва сарзамин?ои эрон? дониста мешавад).
Оид ба истило?и ?Сада? низ фикр?ои гуногун мав?уд бошанд ?ам, он?о ба ?амдигар умумият дошта, ?адимияти ин ?ашнро тасди? менамоянд. Масалан, донишманди маъруфи эрон? ?ошими Ризо? дар бораи вожаи сада менависад, ки:
?Сада вожаи форс? аст. Дар па?лав? бояд ба шакле аз ин ашкол: сат [sat], сатаг [satag], сад?аг [sadhag], сад? [sadh], сата [sata] буда бошад. Дар араб? ба сурати саза? ё сада? китобат ва талаффуз мешавад. Маъмулан, вожа?ое, ки аз форсии миёна ба форсии ?адид даромада ва ба ??о“-и ?айри малфуз хатм мешаванд, дар асл ба ?арфи ?гоф“ ё ?коф“ тамом мешуда. ?амчунин ?арфи ?т“ дар па?лав?, дар форсии ?адид ба ?д“ ва дар араб? ба ?зол“ табдил мешавад. Дар форсии миёна ва форсии бостон ва Авесто ба ?ар ?ол вожаи сата [sata] ба маънии сад, адади сад мебошад, чунонки дар форс? низ Сада ба маънии сад сол дар баробари ?арн ба кор меравад?.— Ризо ?ошим. ?ашн?ои оташ ва ме?ргон. Те?рон, 1383, са?.99.
Ойин?о
[вироиш | вироиши манбаъ]?ашни Садаро дар байни мардуми форсизабон ба тарзи гуногун исти?бол мегирад. Яке аз усул?ои идгузарон? чунин аст:
Дар да?умин р?з ё Обонр?з аз ба?ман мо? бо афрухтани ?езуме, ки мардум аз паго?? бар бом? хонаи худ ё бар баландии к??истон гирд оварданд, ин ?ашн о?оз мешавад. Дар ишороте торих, ин ?ашн ?амеша ба шакле даст?амъ? ва бо гирди?амойии ?амаи мардумони ша?р, ма?алла ва русто дар як?о ва бо барпойи як оташе бузург баргузор мешуда аст. Мардумон дар гирд овардани ?езум бо якдигар мушорекат мекунанд ва ба ин тартиб ?ашни Сада, ?ашни ?амкор? ва ?амбастагии мардумон аст[1].
Аз шаби таваллуди Хуршед, пас аз чил р?з барои гарму с?зон шудани офтоб, ниёкони мо ?ашни Садаро гиром? медоштанд. Дар ?ашни Сада маросими афр?хтани оташ ва паридан аз болои он риво? доштааст. Ин расм дар миёни насрони?о, ба вижа рус?о, ?амчун ?ашни ?масленница?, рои? аст[2].
?ашни Садаро дар да?умин р?зи мо?и ба?ман (баробари 29-30 январ) баргузор мекарданд, ки аз зимистон сад р?з (обон, озар, дай ва да? р?зи ба?ман) мегузашт. Ба а?идаи ориёи?ои ?адим сармо ба ав?и баланди худ мерасид ва баъдан ?аво тадри?ан ба самти бе?буд?, нарм? ва гарм? мерафт. Аз ин р?, барои он ки ба кишту кори он?о зараре нарасад ва чорво?ояшон аз сард? эмин нига?дор? гардад, оташро ?амчун рамзи ?урмузд меафр?хтанд, то дар он ?увва?ои бад? с?занду нобуд гарданд. Ба гуфти бархе аз донишмандон ?амин ки аз зимистони бузург сад р?з мегузашт, мардум ?ашни оташ, яъне Садаро барпо менамуданд. Он?о бовар доштанд, ки ла?за?ои сармои ?онко? гузаштаасту нармию гарм? вориди р?згори мардум шудааст. Аз гузаштани сармои шадид, ки неруи а?риман? аст, хуш?ол? карда аз дашту са?ро ?езум, бутта, хошок ?амъ оварда, хирмани бузург месохтанд. Баробари расидани торик? он хирмани ?езуму хасу хошокро оташ мезаданд, ки аз ин оташ ?ама ?о фур?зон мегашт ва дар гирди он ра?су бозию хуш?ол? менамуданд. Дар он р?згорони ?адим ниёгони ориёи?о бар он бовар буданд, ки ин гулхан ?амчун неруи ?урмузд бозмонда?ои сарморо, ки марбути А?риман аст, нобуд месозад[3]
Сада дар Эрон
[вироиш | вироиши манбаъ]Зартуштиёни Те?рон, Кара?, устони Язд ва русто?ои атрофи Ардакон, Кирмон ва русто?о, А?воз, Шероз, Исфа?он, Урупо (Суъед) ва Омрико (Колифурниё) ва Устуролиё бо гирд омадан дар як ну?та аз ша?р ё русто дар канора?ои ?ам оташе бузург меафр?занд ва ба ниёишхон? ва сурудхон? ва ба пойкуб? мепардозанд.
Ин ?ашн дар та?вими ?адиди зартуштиён мусодеф бо Ме?рр?з аз ба?манмо? шудааст, ?ол онки Абурай?они Берун? ва дигар манобеъ онро Обонр?з гузориш кардаанд.[4]
Сада дар гузаштаи то?икон
[вироиш | вироиши манбаъ]Мувофи?и ривояти ?Шо?нома? ?ушанг шо?и пешдодиён ин ?ашнро асос гузоштааст. Г?ё ?ушанг ?амро?и дарбориёнаш дар са?ро ба море дучор меояд. ?ушанг с?йи мор санг меандозад. Санг бар санги дигар барх?рда аз он оташак ме?а?ад ва ба ?амин васила оташ кашф мегардад. Минбаъд одамон ба ?амин муносибат оташ афр?хта ба он са?да мекарданд.
Зи Афридуну аз ?ам ёдгор аст.
Унсур?
?ашни Сада ба оини Ме?ргаро? (Митро?) дуруст меояд, ки аз оини Зардушт? 3000-то 5000 пеш мав?уд буд. Дар оини Зардушт? му?аддасоти ?ашни Сада ниго? дошта шуд. Сада то садаи XII ?ашн гирифта мешуд, лекин баъд?о аз байн рафт, вале нишона?ои он — гулхан афр?хтан, дар гирди он базм оростан ?ан?з ?ам дар байни мардуми то?ик ба назар мерасад.
?аким Фирдавс? о?ози ин ?ашнро ба ?ушанг, писари Сиёмак нисбат меди?ад.
Басе бод чун ? дигар ша?риёр.
Дар То?икистон аз р?и та?вими мардуми форсизабон р?зи ?ашни Сада дар баъзе аз де?от ?ашн гирифта мешавад.
Эзо?
[вироиш | вироиши манбаъ]- ↑ The Zoroastrian festival of Sadeh (Jashan-e Sadeh). www.avesta.org. 31 Январ 2020 сан?ида шуд.
- ↑ Шаби ялдо(то?.). Торнигори Зафар Мирзоён (27 Декабри 2012). 31 Январ 2020 сан?ида шуд.
- ↑ Раз? ?. Го?шумор? ва ?ашн?ои Эрони бостон. Те?рон, 1371
- ↑ Осор ал бо?ия, фасли 9, Абурай?он Берун?(порс?:???????????? ??? ???? ???????? ??????)
Адабиёт
[вироиш | вироиши манбаъ]- Ба?ор М. Аз устура то таърих. Те?рон: ?Нашри Чашма?, 1384 хуршед?. (бо ?уруфи форс?).
- Ба?ор М., ?усторе чанд дар фар?анги Эрон // Ойин?о ва ?ашн?ои ку?ани Эрон. Те?рон: Интишороти Фикри р?з. 1373, с. 124.
- Бертелс Е. Э. Праздник джашни сада в таджикской поэзии // Сборник статей по филологии народов Средней Азии посвященный 80-летию со дня рождения А. А. Семёнова. Сталинабад: Издательство Академия наук ?ШС Таджикистан, 1953. с. 33-43.
- Берун? Аб?рай?он. Осор-ул-бо?ия. Те?рон: Интишороти Амири Кабир. 1363 ш.
- Брагинский И. С. Из истории таджикской народной поэзии. Элементы народно-поэтического творчества в памятниках древней и средневековой письменности. М.: Изд-во АН СССР, 1956.
- Ра?имов Д. Сада ?ашни азёдрафтаи эрониён // Чинори пургул. Душанбе, 2008.
- Якубов Ю. Праздник Сада или древней масленицы // Мероси ниёгон, № 6, 2003. с.144-149.
- ?азрат?улов М. Навр?зи оламафр?з ва дигар ид?ои суннатии сол. — Душанбе: Эр-граф, 2012.
- ?азрат?улов М. Эъти?оду анъана?ои бостонии А?ам. — Душанбе: Ирфон, 1986.
 |
|
|---|
